Dom Dziecka w Kłobucku jako nowy model placówki socjalizacyjnej

 Wstęp

   Przejęcie zadań związanych z opieką nad dziećmi przez system pomocy społecznej, zapoczątkowało nie tylko przemiany organizacyjne, ale przede wszystkim stało się pretekstem do zmiany w sposobie myślenia o pomocy dziecku i rodzinie. Przedmiotem burzliwych dyskusji stal się sens i skuteczność niesienia pomocy dziecku w formie rodzinnej opieki zastępczej i opieki instytucjonalnej. Szczególne kontrowersje wzbudza ten ostatni rodzaj opieki, zwłaszcza w dotychczasowym kształcie. Podważona została zasadność istnienia placówek opiekuńczo – wychowawczych, wychowawczych tym domów dziecka, które uznane zostały za całkowicie nieprzygotowane do wykonywania swych zadań i niezdolne techniczne do systemowej pracy socjalnej rodzinami.

   Mimo wszystkich tych kontrowersji, rzeczywistość przekonuje, że domy dziecka dla licznej populacji pozbawionych właściwej opieki rodzicielskiej nadal stanowią jedyną, realną formę pomocy.

   Dom Dziecka w Kłobucku istnieje od 1963 roku. Przez ten czas dochodziło tu do wielu zmian, które miały na celu ciągłe doskonalenie efektywności działań w zakresie opieki i wychowania. Wszyscy pracownicy naszego Domu od dawna wiedzieli, że wychowankowie, żyjąc w grupie, stołują się w wyznaczonych porach we wspólnej stołówce, razem odrabiają lekcje i podporządkowując się grupowemu harmonogramowi, przechodzą bardzo ograniczony trening umiejętności życiowych i w efekcie, opuszczając dom dziecka, są bardzo słabo przygotowani do samodzielnego życia.

    Dostrzegając mankamenty tradycyjnego systemu, przez cały czas poszukiwaliśmy nowych rozwiązań. Momentem przełomowym był rok 1996, kiedy zaczęto wdrażać system rodzinkowy.

   Głównym założeniem tego systemu było stworzenie podopiecznym warunków maksymalnie zbliżonych do tych, jakie panują w normalnej rodzinie. Dom Dziecka nie może zastąpić środowiska rodzinnego – to jest pewne, ale może i powinien stać się miejscem, w którym atmosfera i zasady współżycia będą wzorowane na atmosferze i relacjach istniejących w prawdziwych rodzinach. Aby to osiągnąć musieliśmy maksymalnie ograniczyć instytucjonalny charakter domu dziecka.

   Otaczająca nas rzeczywistość to przecież nie zespół kolektywów, a raczej zbiór jednostek, głównie jednostek rodzinnych. Dom Dziecka powinien tak przygotować każdego ze swych podopiecznych, aby mógł się w tej rzeczywistości odnaleźć.

    Uważamy, że propagowany przez nas system rodzinkowy, tym różni się od innych systemów, że lepiej wdraża do życia w społeczeństwie i rodzinie, daje możliwość kontroli nad własnym życiem, zapewnia im poczucie przynależności i uczy możliwości wyboru.

     Na przestrzeni kilku ostatnich lat wiele się tu zmieniło. Naszym zdaniem są to zmiany pozytywne i nieodwracalne. Jesteśmy pewni, że wypracowany przez nas dużym wysiłkiem system opieki i wychowania stanowi dobry i solidny fundament dla dalszej reorganizacji naszej placówki.

Struktura organizacyjna

    Dom Dziecka im. Janusza Korczaka w Kłobucku jest placówką typu socjalizacyjnego, która zapewnia całodobową opiekę rodzynkowy wychowanie dzieciom, które z różnych powodów został pozbawione właściwej opieki rodzicielskiej. Struktura naszej placówki opiera się na systemie rodzinkowym, co oznacza, że przebywające u nas dzieci zamieszkują w czterech częściowo autonomicznych grupach. Trafiające do nas dzieci kierowane są na podstawie postanowień sądowych.

    W 2005 roku nasz dom dysponował 65 miejscami. Na przestrzeni całego roku rodzynkowy placówce przebywało łącznie 80 wychowanków. Do Domu Dziecka przybyło 22 a opuściło 20 wychowanków ( z czego 2 powróciło do rodziny naturalnej, 2 trafiło do rodziny zastępczej, 2 zostało przysposobionych, 3 zostało przeniesionych do innych placówek, 1 zostało umieszczone w Domu Pomocy Społecznej, a 10 zostało usamodzielnionych).

    W porównaniu z ubiegłymi latami wyraźnie zwiększyła się rotacja wychowanków, co jest zjawiskiem bardzo pozytywnym. Podobny pozostaje przegląd wychowanków. Zdecydowaną większość nadal stanowią sieroty społeczne, dzieci wywodzące się ze środowisk nacechowanych ubóstwem i patologią. Mniejszość nadal stanowią sieroty naturalne i półsieroty ( na dzień 31 grudnia w placówce było 6 sierot pełnych rodzynkowy 12 półsierot).

    Nasi podopieczni w zależności od wieku uczęszczają do miejscowego przedszkola, okolicznych szkół podstawowych, gimnazjum, a starsze dzieci do szkół ponad gimnazjalnych na terenie Kłobucka i Częstochowy.

    Nad prawidłowym i sprawnym funkcjonowaniem placówki czuwa obecnie 32 pracowników zatrudnionych łącznie na 32,5 etatu. Jest wśród nich 14 nauczycieli, 11 pracowników obsługi, 3 pracowników administracji, pielęgniarka, pracownik socjalny, psycholog i logopeda. Działalność naszej placówki jest uzupełniana pracą wolontariuszy, których celem jest rozszerzanie zakresu opieki nad dzieckiem, wspieranie pracy wychowawców, zapoznanie środowiska lokalnego z problemami placówki. Wolontariusz wykonuje pracę pod nadzorem wychowawcy wyznaczonego przez dyrektora.

   W naszym domu działa stały zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka. W jego skład wchodzą: dyrektor, pedagog, psycholog, wychowawca bezpośrednio kierujący procesem wychowawczym dziecka, pracownik socjalny.

System rodzinkowy 

  Wszystkie dzieci w Domu Dziecka przebywają w czterech niezależnych od siebie grupach (rodzinkach). W skład rodzinek wchodzą wychowankowie obojga płci w zróżnicowanym wieku. Rodzeństwa umieszczane są w tej samej rodzince. Ilość wychowanków   w rodzince wynosi od 12-15 osób. Wszystkie dzieci w rodzinkach są ,, przydzielone” do poszczególnych wychowawców. Przydział ten odbywa się w sposób naturalny, wynika on z wzajemnych relacji między dziećmi i opiekunami. Warunkiem jest tu możliwość nawiązania więzów emocjonalnych w celu zaspokojenia potrzeb dziecka w sferze tworzenia trwałych i wzajemnych związków oraz określenie indywidualnego planu pracy z dzieckiem. Jeden opiekun bierze odpowiedzialność za realizację od 4-6 takich planów.

    W każdej z czterech rodzinek jest trzech wychowawców i dwie pomoce nauczyciela. Opiekunowie ci są na stałe przypisani do swoich rodzinek. Ich plan pracy opracowany jest tak, aby dzieci w rodzince miały zapewnioną całodobową opiekę. Życie wewnętrzne w rodzinkach organizowane jest tak, aby maksymalnie eliminować znamiona instytucjonalności tzn. wzorowane jest na funkcjonowaniu naturalnej rodziny.

    Dzieci biorą czynny udział we wszystkich pracach na rzecz rodzinki. Samodzielnie lub pod kontrolą opiekuna ( jeśli dana czynność wymaga tego ze względu na bezpieczeństwo dzieci) wykonują wszystkie podstawowe prace domowe piorą, sprzątają, uczestniczą w przygotowaniu posiłków, robieniu zakupów itp.

   Każda rodzinka jako autonomiczna jednostka organizuje wyżywienie i przygotowuje posiłki we własnym zakresie. Kuchnie w rodzinkach wyposażone są tak, że pozwalają na przyrządzanie wszystkich posiłków. Śniadania, kolacje oraz inne drobne posiłki przygotowują dzieci ( pod nadzorem dorosłych). Obiady są gotowane przez pomoce nauczyciela, a dzieci tylko pomagają. Rozwiązanie to sprawiło, że nie ma jednakowych jadłospisów dla wszystkich wychowanków. Dzieci w każdej rodzince, wspólnie ze swoimi opiekunami ustalają jadłospis i w dużej mierze decydują o tym, co następnego dnia przygotowane będzie na wszystkie posiłki. Wszyscy nasi podopieczni uczestniczą też w planowaniu zakupów żywności oraz ich wykonywaniu ( stawka żywieniowa na jedną osobę wynosi 8 zł dziennie).

    Sprawy związane z organizacją posiłków należą do obowiązków koordynatorów poszczególnych rodzinek. Do ich zadań w tym zakresie należy pobieranie zaliczek na żywność w terminach ustalonych przez dyrektora, terminowe rozliczanie się z zaliczek, koordynowanie w zaopatrywania się rodzinek w żywność. Wyżywienie uwzględnia wszystkie potrzeby rozwojowe dzieci. Co pewien czas przeprowadzane są kontrole, które sprawdzają przestrzeganie norm żywieniowych.

    Ponadto Dom Dziecka zapewnia wszystkim wychowankom wystarczające zaopatrzenie w odzież, obuwie, bieliznę i inne przedmioty osobistego użytku stosownie do wieku, indywidualnych potrzeb oraz poru roku. Zaopatrzenie w podręczniki i przybory szkolne odbywa się centralnie i odbywa się według potrzeb na poszczególne rodzinki.

    Samodzielność w rodzinkach ma duży wpływ na przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia. Dobry klimat psychiczny w rodzinkach wpłynął też na poziom identyfikacji podopiecznych z miejscem zamieszkania. Nasze dzieci są współgospodarzami domu i wdrażane są do pracy na rzecz placówki, stosownie do wieku i możliwości.

    W placówce działa też Samorząd Wychowanków. Organy samorządu są jedynymi reprezentantami ogółu dzieci. Opiekuna Samorządu wybierają wychowankowie spośród pracowników zatrudnionych w placówce. Samorząd może przedstawić dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach dotyczących funkcjonowania placówki.

Aktualne warunki lokalowe

    Pokoje mieszkalne wyposażone są w tapczany, wersalki, fotele lub krzesła, biurka, szafy, szafki i regały. Wystrój każdego pokoju jest inny: inne meble, inne ich usytuowanie, odmienna kolorystyka. Wszystkie pokoje są dobrze oświetlone.

    Każda kuchnia z aneksem jadalnym posiada piec elektryczny z piekarnikiem, lodówkę, zmywarkę, meble kuchenne i szafki, w których przechowywany jest sprzęt gospodarstwa domowego. W aneksach kuchennych znajdują się stoły i taborety. Kuchnie wyposażone są w sprzęt, niezbędny do przygotowania wszystkich posiłków: frytkownice, tostery, roboty kuchenne, krajalnice, czajniki elektryczne, mikrofalówki. Chociaż rozkład kuchni jest podobny, to ich wyposażenie i ,,styl” różnią się od siebie.

    W każdej rodzince jadalnia usytuowana jest obok kuchni. Głównym meblem jadalni jest jeden duży, wspólny stół, przy królu mogą zasiąść wszyscy członkowie rodzinki.

    Pokój do wypoczynku zwany ,,salonikiem” wyposażony jest w komplet wypoczynkowy, fotele, stolik i sprzęt RTV.

    W każdej łazience, z której korzystają dzieci znajdują się trzy umywalki, dwa prysznice i dwie toalety oddzielna dla dziewczyn i chłopców. We wszystkich łazienkach wydzielone są miejsca do prania i suszenia bielizny. Na wyposażeniu każdej łazienki znajduje się pralka automatyczna.

    Pokoje wychowawców od dawna są miejscem, gdzie panują sprzyjające warunki do indywidualnej pracy z dzieckiem. Podstawowe wyposażenie tych pomieszczeń stanowi kanapa, stół, krzesła, regały z podręcznikami i pomocami naukowymi.

    Każda rodzinka i zajmowane przez nią pomieszczenia posiadają swój ,, specyficzny klimat”. Wynika to stąd, że duży wpływ na urządzanie tych wnętrz i ich wystrój mają same dzieci. To one, wspólnie z opiekunami, decydują o tym jak będzie wyglądało ich mieszkanie.

    Świetlica, która przez wiele lat była miejscem narad pedagogicznych i okolicznościowych uroczystości, została gruntownie odnowiona ( ściany zostały wyłożone panelami a na podłogę położono nową wykładzinę) i w chwili obecnej znajduje się tutaj sala komputerowa.

    W Domu Dziecka znajdują się także: pokój psychologa, pedagoga, logopedy, które służą do zajęć terapeutycznych. Pokój pielęgniarki pełni jednocześnie funkcję gabinetu lekarskiego, z podstawowym wyposażeniem medycznym. Wyposażony jest we własną łazienkę i ubikację.

    W budynku znajdują się również pomieszczenia magazynowe, w których są przechowywane środki czystości, przybory szkolne, nowa odzież i obuwie. Pomieszczenia biurowe stanowią kompleks składający się z trzech pomieszczeń i łazienki. Wyposażone są w sieć komputerową, telefoniczną oraz faks.     

    W piwnicach budynku zlokalizowana jest nowoczesna kotłownia, obok kotłowni znajdują się magazyny opału i ziemniaków. Pozostałe pomieszczenia piwnic to: archiwum, pracownia techniczna, siłownia oraz magazyn żywnościowy.

    Na poddaszu znajduje się świetlica, która jest pomieszczeniem wielofunkcyjnym( miejsce zabaw ruchowych i imprez okolicznościowych). Wymaga ono gruntownego remontu. Po odnowieniu i umeblowaniu planujemy urządzać tu spotkania z rodzicami naszych wychowanków, rodzinami zaprzyjaźnionymi i kandydatami na rodziny zastępcze.

Zakończenie

    Dom Dziecka dokonują głębokiej reorganizacji rozszerzył możliwość realizowanych potrzeb opiekuńczo-wychowawczych, zbliżył egzystencję w placówce do modelu życia rodzinnego. Zmiany modernizacyjne wyzwoliły zaangażowanie obydwu podmiotów: wychowanków i wychowawców. Realne wymiary zmienianej egzystencji ciągle wymuszają na sprawujących opiekę i podopiecznych zdobywanie nowych umiejętności i ciągłego edukowanie się w zależności od realizowanych potrzeb. Uzyskiwane codziennie od kadru pedagogicznej wsparcie zniwelowało u wychowanków napięcie psychiczne, drażliwość, płaczliwość i niską samoocenę. W naszym domu wychowankowie czują się jak u siebie, a nie jak w placówce, w której dominuje piętno sierocińca i skrzywdzonego dziecka.

     Nowa jakość organizacyjna stworzyła wychowankom także możliwość dobrego, praktycznego przygotowania do życia w rodzinie i samodzielności życiowej. Ważnymi umiejętnościami, jakie wychowankowie nabywają, są: troska o zdrowie fizyczne i psychiczne najbliższych, pielęgnowanie więzi rodzinnych, zaspakajanie potrzeb emocjonalnych, tworzenie dobrej atmosfery i klimatu życzliwości, rozwiązywanie konfliktów i radzenie sobie ze stresem. Inne, ważne, nabywane umiejętności to: dbałość o higienę własną i pomieszczeń, nauka gotowania, prania, dokonywania zakupów, umiejętne gospodarowanie wspólnym funduszem i zorganizowanie sobie czasu wolnego.

    Opieka nad wychowankami w naszej placówce ukierunkowania jest także na działanie związane z usamodzielnieniem. Zadanie to realizowane jest przy współpracy z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, a rozpoczynają się z chwilą przyjścia wychowanka do placówki. Analiza procesu usamodzielniania wychowanków w naszym domu pozwala stwierdzić, iż następuje wiele zmian, które są wyrazem dostosowania się placówki do zmieniających się potrzeb społecznych i znamionuje tendencję przemian zachodzących w zastępczej opiece nad dzieckiem sierocym. Proces opieki wychowawczej na ogół realizowany jest w kierunku wspomagania naturalnego rozwoju samodzielności wychowanków, co wzmacnia ich sferę biologiczną, psychiczną, społeczną i intelektualną.

     Dziecko osierocone, poprzez opiekę wychowawczą w placówce socjalizacyjnej, jaką jest Dom Dziecka, ma zapewnione potencjalne możliwości, aby stać się niezależnym i odpowiedzialnym za swój los człowiekiem